Qərbi Azərbaycan Xronikası: İndiki Ermənistanın tədqiq olunmuş türk mənşəli yer-yurd adları

Qərbi Azərbaycan Xronikası layihəsi çərçivəsində jurnalist Əsgər İbrahimovun müəllifliyi ilə Baku TV-də "Abana, Abaran, Abasadzor və Abaran çayı - türk tarixinin izi" adlı silsilə süjetlər hazırlanıb.

Süjetlər indiki Ermənistan adlanan ərazidə ermənilər tərəfindən adı dəyişdirilib izi itirilən toponimlərə, oykonimlərə, oronim və hidronimlərə həsr olunur. Məqsəd qədim oğuz yurdunda tədqiq olunmuş türk mənşəli yer-yurd adlarını, xalqın soykökünü yaşadan, ən xırda cizgilərini özündə qoruyan toponimləri əlifba sırası ilə tarixi-linqvistik baxımdan tədqiq edərək ardıcıl və statistik şəkildə geniş ictimaiyyətə və gələcək nəsillərə çatdırmaqdır.

Bugünkü buraxılışda Abana, Abaran, Abasadzor toponimləri və Abaran çayı hidronimi haqqında söz açılır. Bildirilir ki, ABANA - İrəvan quberniyasının Şərur-Dərələyəz qəzasında, Keşişkənd, dəyişdirilmiş adı Yeğeqnadzor rayonu ərazisində kənd olub. Toponim eradan əvvəl qarqarlarla birlikdə Qafqaza-Albaniyaya gələn və "t" sammiti ixtisar edilən abant etnonimi əsasında əmələ gəlib. 1840-1850-ci illərdə kənd ləğv edilib və indi ölü kənd kimi tarixə düşüb.

ABARAN - İrəvan xanlığında mahal, indiki Ermənistanda inzibati rayon olub. Toponim apar türk etnoniminə cəmlik bildirən - an şəkilçisinin qoşulması ilə əmələ gəlib "aparların- avarların yaşadığı yer" mənasını ifadə edir. Erməni mənbələrində Aparan formasında qeyd edilib.

ABASADZOR - Karvansaray, indiki İcevan rayonu ərazisində kənd olub. Adı ilk dəfə 13-cü əsrə aid əsərlərdə çəkilir. Toponim Abas şəxs adı əsasında əmələ gəlib.

ABARAN ÇAYI - İrəvan quberniyasının Eçmiədzin qəzasında, Abaran rayonunda çay adıdır. Uzunluğu 98 kilometr təşkil edir və bu hidronim apar/avar türk tayfasının adını əks etdirən etnohidronimdir.

Sonda vurğulanıb ki, Qərbi Azərbaycanda, indiki Ermənistan adlandırılan ölkədə Azərbaycan mənşəli toponimlərin uzun illər boyu dəyişdirilərək erməniləşdirilib: "Təbii ki, azərbaycanlıların min illər boyu bu ərazidə yaşamasını sübut edən tarixi faktları saxtalaşdırmaq, xalqların adlara hopub əsrlərlə yaşamış tarixini pozmaq, torpağın köksündəki izlərini itirmək, onlara başqa don geyindirmək mənfur erməni millətçiliyinin çirkin üzünü bir daha göstərir".

Ümumiyyətlə, Qərbi Azərbaycana aid toponimlərin, oykonim, oronim və hidronimlərin öyrənilməsi və təbliği günümüzün reallığı olmaqla yanaşı, gələcək nəsillərin doğma yurd-yuvamıza sahib çıxması baxımından çox böyük məna və əhəmiyyət daşıyır. Çünki bunlar yerli xalqın tarixini, etnoqrafiyasını, coğrafiyasını əks etdirib.

Xatırladaq ki, Qərbi Azərbaycan Xronikası layihəsinin məqsədi tarixi qədim torpaqlarımızın adının yaşadılması, tanıdılması, həmçinin azərbaycanlıların ermənilər tərəfindən deportasiyaya məruz qoyulmasından, həmin ərazilərdə mövcud olmuş, lakin adı silinən toponimlərin, saysız-hesabsız yeraltı və yerüstü maddi mədəniyyət nümunələri - qədim yaşayış məskənləri, nekropollar, kurqanlar, qala, saray və istehkam qalıqları, karvansaralar, körpülər, qəbirüstü sənduqələr, xaçdaşlar, at-qoç heykəlləri, məbəd, kilsə, məscid, pir və ocaqların üzə çıxarılması, həmin ərazinin təmiz oğuz-türk məskənləri olduğunu təsdiq edən faktların dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasıdır.

Həmçinin Prezident İlham Əliyevin Qərbi Azərbaycanla bağlı dediyi "XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edən xəritə bir daha onu göstərir ki, Qərbi Azərbaycan tarixi Azərbaycan diyarıdır, şəhərlərin, kəndlərin adları Azərbaycan mənşəlidir və biz yaxşı bilirik ki, indiki Ermənistan ərazisində tarix boyu Azərbaycan xalqı yaşayıb. İndi əsas vəzifə ondan ibarətdir ki, dünya ictimaiyyəti də bunu bilsin", - fikrini əsas tutaraq Qərbi Azərbaycan İcmasının hazırladığı Qayıdış Konsepsiyasından irəli gələn vəzifələrin təbliğidir.

Bundan əlavə, Qərbi Azərbaycanla bağlı tarixçilərin, araşdırmaçıların düşüncələrini, deportasiyaya məruz qalmış şəxslərin həyat hekayəsini işıqlandırmaqdır.

Ətraflı Baku TV-nin süjetində: